धर्म आणि धम्म

 बाबासाहेबांनी धर्म आणि धम्म यात काय साम्य असते हे त्यांच्या बुद्ध आणि त्यांचा धम्म या ग्रंथात चौथ्या खंडात प्रस्तुत लिहिले आहे  बाबासाहेब म्हणत धर्म हा माणसासाठी आहे माणूस धर्मासाठी नाही पाहिलं बाबासाहेब धर्माची व्याख्या सांगताना म्हणतात कि धर्म म्हणजे ईश्वर पूजा चुकलेल्या आत्म्याची सुधारणा प्रार्थना विधी व यज्ञ याग इत्यादींनी देवाला प्रसन्न करणे धर्म हा वैयक्तिक असून ज्याने त्याने तो स्वतःपुरता  मर्यादित ठेवावा सार्वजनिक जीवनात त्याला अवसर नाही उलटपक्षी धम्म हा मूलतः आणि तत्वतः सामाजिक आहे धम्म म्हणजे सदाचरण जीवनाच्या क्षेत्रात माणसा - माणसातील व्यवहार उचित असणे समाज धम्माशिवाय असूच शकत  नाही अश्या पद्धतीने धर्म हा वैयक्तिक असून धम्म हा वैश्विक आहे 
प्रज्ञा आणि करुणा या  धम्माच्या दोन कोनशीला आहेत प्रज्ञा म्हणजे निर्मल बुद्धी धम्मात अंधश्रद्धा खुल्या समजुती चमत्कार यांना जागा नाही करुणा म्हणजे प्राणीमात्राविषयी प्रेमपूर्ण दयाशीलता प्रज्ञा आणि करुणा यांचे मिश्रण म्हणजे भगवान बुद्धांचा धम्म धर्माच्या कल्पनेत वास्तुमात्रांचा आरंभाचा साक्षात्कार तसेच जग शास्वत आहे काय साग सांत आहेकाय जग अनंत आहे काय आत्मा आणि शरीर भिन्न आहेत का ज्याला सत्य सापडले आहे त्याला मरणोत्तर अस्तित्व आहे किंवा नाही इत्यादी गोष्टीना महत्व आहे पण धम्मात या साऱ्या  गोष्टीना महत्व नाही दुःख म्हणजे काय दुःखाचे कारण काय दुःखाचा निरोध म्हणजे काय आणि दुःखाचा निरोध कसा करायचा हे धम्मात शिकवले जाते कारण त्यामुळे सदाचरण अनासक्ती लोभ द्वेषापासून मुक्ती शांती शमन सत्य ज्ञान अष्टांग मार्गातील उच्चतर अवस्था संबंधी दृष्टी आणि निर्वाण साधता येते अश्या तऱ्हेने धर्माचा विषय आणि धम्माचा विषय एकमेकांपासून अगदी भिन्न आहे 
धर्मात नीतीला स्थान नाही प्रत्येक धर्म नीती शिकवतो पण मिती हि धर्माची मुल नाही उलटपक्षी धम्म म्हणजे नीती आणि नीती म्हणजे धम्म धम्मात प्रार्थना तीर्थयात्रा कर्मकांड विधी अथवा यज्ञ याग यांना स्थान नाही नितीबरोबर धम्मात भ्रातृभाव आहे धर्म आणि धम्म यात हा फरक आहे 
आता आपण जाणून घेतलं कि धर्म म्हणजे काय ते पण आज जर धर्माची सोंग जर जास्तच वाढली आहे कारण आज जिथे जाल तिथे धर्ममार्तंड यांचे तांडव पाहायला मिळते पाहिलं तर माणूस कळपाने राहायला शिकला त्यानंतर त्याला समाजाची गरज लागली आणि समाज रचना झाली यातून एका समाजाचा उदय झाला तो म्हणजे मानवतेचा आणि त्यानंतर उदयास आला तो धम्म आणि त्यानंतर धम्माचे धर्मात रुपांतर कधी झाले हे समजताच नाही 
तरीही विचार केला तर धर्म असो व धम्म याची निर्मिती करणारा माणूस म्हणजे माणसाने धर्माला उदयास घातले पण आज असे सांगितले जाते कि माणूस हा धर्मासाठी असतो कि जिथे माणसानेच धर्म निर्माण केला तर माणूस धर्मासाठी कसा असेल म्हणून बाबासाहेबांनी आपल्या ग्रंथात याच समूळ उच्चाटन केल आहे आणि धर्माची करज माणसाला नाही कारण धर्म हा मानवनिर्मित आहे त्यामुळे जगताना माणसाने धम्माच्या शिकवणीने जगले पाहिजे आणि तसे जागून बघावे जीवन इतक सुंदर आहे ते आणखी सुंदर बनवा 
जय  शिवराय 
जय 
भीमराय

टिप्पण्या

टिप्पणी पोस्ट करा

या ब्लॉगवरील लोकप्रिय पोस्ट

स्वराज्य कि रामराज्य : एक सत्य शोध

इमेज
स्वराज्य  कि रामराज्य : एक सत्य शोध   भारत हा संस्कृती प्रधान देश आहे आणि या देशात विविध संस्कृती विविध रीतींचा विविध परंपरांचा असा हा भारत देश  पण या देशात  शूरवीर राजे जन्माला आले त्यात कापोकाल्पित राज्य  हि आहे अवघे पुस्तकात प्रत्यक्षात  त्याचा पुरावाच नाही तरी सुद्धा लोकांच्या मनात असणारे एक पुस्तकी राज्य ज्याला लोक रामराज्य म्हणतात त्या रामराज्याचा राजा होता राम क्षत्रिय राजा पण या रामराज्य कुठे  होते त्याचा अजून शोध लागलेला नाही  तरीसुद्धा हे राज्य समृद्ध होते इथली जनता खुश होती असे काहींचे म्हणणे आहे पण त्याच बरोबर या देशात असे हि एक राज्य झाले त्याचा सम्राट होते छत्रपती शिवराय आणि त्यांच्या पुढे हे  रामराज्य म्हणजे अगदी नगण्य आहे काहीच अर्थ नाही या रामाराज्याला असे वाटते आणि म्हणून लोकांच्या भावनेची कदर करून आम्ही सिद्ध करण्याचा प्रयत्न करत आहोत कि तुमच्या देवलोकीचा राजा राम आणि आमच्या जीवनातील एक पराक्रमी सम्राट यांच्यात कोणता राजा सरस ठरतो कोणते राज्य कल्याणकारी होते कोणता राजा प्रजादक्ष होता म्हणून केलेला हा प्रयत्न आहे चला आता ...
अधिक वाचा

आर्य अष्टांगिक मार्गाचा मराठी संतांवर प्रभाव भाग : ४

सम्यक कर्म : सम्यक कर्म बुद्धाचा कर्म सिद्धांत आणि हिंदू वा अन्य धर्माचा कर्म सिद्धांत हे वेगळे वेगळे आहेत  तरी हि बुद्धाने सम्यक कर्म सांगताना माणसाच्या आचरणात सदाचार आणि पावित्र्य असावे असा अभिप्राय आहे . हिंसा त्याग , दंड व शस्त्रप्रयोग  त्याग , प्राण्यांवरील दया , हेच सम्यक कर्म आहे . मनुष्य जीवनाच्या पावित्र्यासाठी आवश्यक असलेल्या पंचशीलाचाही यात समावेश होतो. कुशल अकुशल कर्माचे फळ भोगावे लागते म्हणून अशुभ त्यागून शुभ कर्मे केली पाहिजेत . त्यासाठी अहिंसा,अचौर्य,सत्य  मद्यत्याग  करावे . हि अपेक्षा असते . भिक्षु ना अकाल भोजन,सुवर्णधन ग्रहण निषिद्ध आहे . त्यांना दहा शिलांचे पालन करावे लागते . या अष्टांग मार्गाचा अनुभव घेणारा साधक सर्वज्ञ आनंद अनुभवत असतो . सर्व जगच त्याला निवास्थान वाटू लागते .   बुद्धाच्या सम्यक कर्माचा प्रभाव मराठी संतांवर पडलेला प्रभाव पाहताना आपण ज्ञानदेव  म्हणतात . हे विश्वाची माझे घर । ऐसी मती जयाची स्थिर । किंबहुना चराचर । आपण जाला ।। १२-२११ पुढे जाऊन संत तुकाराम म्हणतात ' पाप पुण्य ,सुख दुःख , हानीलाभ आणि शंकाचा नाश  झाल...
अधिक वाचा

बळीराजा : एक काल्पनिक पात्र

बळीराजा हे नाव आज इथल्या शेतकऱ्याला दिले जाते. बळीराजा बाबत ठोस कोणतेच पुरावे नाहीत पण त्याच्याबाबत असणारी माहिती खूपच रंजक आहे शिवाय ती कहाणी एका राजाशी मेल खाणारी आहे. एकीकडे बळीला भूगोल नसताना इतिहास आहे असे म्हटले तर तो इतिहासाचा अपमान च ठरेल बळींबाबत  संदर्भ सापडतात ते फक्त आणि फक्त पुराणकथेत च बाकी कोणतेही पुरावे नाहीत बळीचे राज्य कसे होते इतकेच माहिती पण व्यवस्था काय होती याबाबत मात्र आज हि एकमत नाही. आज हि शेतकरी म्हणतो इडापिडा टळो आणि बळीचे राज्य येवो . या वाक्यात एक गंमत आहे ती अशी कि हे वाक्य इसवी सणाच्या पूर्वी सम्राट अशोकाच्या आधी कोणी म्हटल्याचे एक हि उदाहरण नाही. कुठे लिहीत नाही को कुणाच्या मुखात नाही  बळीराजा खरेच होऊन गेला असेल तर तथागत बुद्धाचे वडील शुद्धोधन   हें तर शेतकरी राजा होता  त्यांच्या बाबत ऐतिहासिक अस्तित्वाचे दाखले मिळतात दुसरीकडे बळीराजा हा शेतकरी राजा आहे पण त्याचा कधी उल्लेख सापडत नाही बुद्ध इतिहासात नाही कि बुद्ध पूर्व इतिहासात हि इतकेच काय सातवाहन काळात हि बळीबाबत पुरावे नाहीत. याचा अर्थ नेमका काय घ्यावा बळी हे पात्र इतिहासाती...
अधिक वाचा